Тәуелсіздік алғаннан кейін біз қоғамымызды терең саяси реформалауға бет бұрғанымызды тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев «Тәуелсіздік сабақтары» мақаласында атап өтеді. Ширек ғасырдан астам уақыт бұрын біз барлық жетістіктеріміздің сенімді негізі ретінде қызмет ететін Ата Заңымызды қабылдадық. Ашық бүкілхалықтық талқылау елегінен өткен және барлық азаматтардың ерік білдіруі деп белгіленген бұл құжат еліміздің ілгерілеп өсуі мен гүлдеуінің негізін қалады.
Елбасы әлемдегі демократия мен экономикалық құрылымның алуан түрлілігіне қарамастан, олардың арасында оңай көшіруге және дереу өз тәжірибемізге қолдануға болатын эталондық моделдің жоқтығын айтып өтті.
Осыған орай, біздің ойымызша, мемлекеттің құқықтық жүйесінің рөлі арта түседі. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев нормашығармашылық процесті жаңа сапалы деңгейге көтеруге бағытталған міндеттер қойып отыр. Олардың ішінде заң жобалау қызметін перспективалық жоспарлау; нормативтік құқықтық актілер жобаларына ғылыми (құқықтық, сыбайлас жемқорлыққа қарсы) сараптама жүргізу ерекше орын алады.
Азаматтық қоғам өкілдерін, сарапшыларды нормашығармашылық қызметке тарту да маңызды болып табылады. Азаматтық араласудың арқасында құқықтық жүйе әлеуметтік процестерге белсенді әсер етеді. Сондықтан нормашығармашылықтың қолданыстағы практикасын жетілдіру жөніндеші әрі қарайғы шаралар қажет. Заңдардың елде жүріп жатқан өзгерістерге барабар мазмұны мен сапасы мемлекеттік институттардың тиімді жұмыс істеуі, биліктің заң шығарушы және атқарушы тармақтарының сындарлы және серпінді өзара іс-қимылын қамтамасыз ету арқылы қамтамасыз етілуге тиіс.
Біздің ойымызша, қазіргі кезеңде құқықтық білім мен құқықтық мәдениетті жетілдіру өте өзекті болып отыр. Әңгіме Елбасының «Тәуелсіздік сабақтары» атты мақаласында баяндалған идеялар мен ұстанымдарды ескеретін құқықтық тәрбиенің ғылыми негізделген жүйесін қалыптастыру туралы болып отыр.
Бұл ретте мемлекеттік және саяси институттарды жаңғырту кезінде демократияландыру процестеріне және XXI ғасырдың жаһандық сын-қатерлеріне барабар қоғамның құқықтық мәдениетінің бір мезгілде өзгеруі аса маңызды. Сонымен бірге, құқықтық қалып бізде орын алып отырған құқықтық нигилизмнің, халықтың құқықтық сауатсыздығының салдарынан үлкен қиындықпен қалыптасуда.
Қоғамдық сананы жаңғыртумен тығыз байланысты аспектілердің бірі заңгерлік білім беру мәселелері болмақ. Қоғамға және мемлекетке адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қорғауға бағдарланған жаңа тұрпатта даярланған заңгер кадрлары қажет.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жариялаған «әділ қоғам мен тиімді мемлекет» құру жағдайында құқық нормаларының олардың әлеуметтік қажеттілігіне, әділдігіне, өзектілігіне деген терең ішкі нанымына орай орындалуы маңызды. Құқық қоғамның рухани мәдениетінің элементі ретінде, құқықтық мәдениет оның барлық көріністерінде қоғам өмірінде ерекше орын алатындығын атап өткен жөн.
Дәл осындай тәсіл «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы мен Елбасы идеяларының қазіргі заманғы талаптары тұрғысынан жан-жақты қайта құрылымдауды қажет ететін заң білімі жүйесінің негізінде болуы тиіс.
Ел дамуының қазіргі кезеңі құқықтық жүйені дамытудың ірі кешенді идеяларын шығармашылық тұрғыдан әзірлеуді, құқықтық саладағы ғылыми зерттеулердің әлеуметтік маңыздылығын арттыруды қажет етеді. Бұл тұрғыда Президенттің ұлттық мүдделерді ескере отырып, табанды түрде адам құқықтары саласындағы заңнамалық және практикалық шаралар қабылдау туралы бастамалары аса маңызды.
Әңгіме жаңа бастамалар туралы ғана емес, қолданыстағы заңнама мен практиканы қайта өзгерту қажеттігі турасында болып отыр. Қолданыстағы құқықтық тетіктің тиімділігіне үнемі мониторинг жүргізу қажет. Бұл процесс мемлекеттік органдардың азаматтық қоғаммен, ұлттық және халықаралық сарапшылармен және ғалымдармен сындарлы әріптестігі арқылы өтуі тиіс. Барлық ұсыныстар жан-жақты талқылануы керек. Бұл ретте «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының жергілікті жерлерде жұмыс істеуі де маңызды.
Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өзі сайланған алғашқы күндерден бастап адам құқықтары оның саясатының басым бағытын құрайтынын мәлімдеді. Қолданыстағы заңнамалық тетіктер мен тәжірибенің тиімді болуы маңызды. Бұл тек атқарушы органдардың қызметіне ғана емес, сот практикасына, әйелдердің, мүгедек адамдардың мүмкіндіктерін қолдау және кеңейту бөлігінде мемлекеттік саясатты әзірлеуге ғана емес, сондай-ақ конституциялық кепілдіктерге сәйкес адам құқықтарын қорғаудың нақты тетіктерін қамтамасыз етуге де қатысты.
Президенттің тапсырмаларын іске асыру мақсатында азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғау міндеті жүктелген мемлекеттік органдармен қатар Қазақстанда республикалық заң консультанттары алқасы құрылды және азаматтардың құқықтарын қорғайды, оның негізгі мақсаты мемлекет кепілдік берген және ҚР Конституциясында бекітілген адамның өз құқықтарын, бостандықтарын сот арқылы қорғау және білікті заң көмегін алу құқығын іске асыруға жәрдемдесу болып табылады. Ол біздің азаматтарымыздың конституциялық құқықтарының сақталуына өз үлесін қосады.
Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 30 жыл толған осы жылы қолданыстағы құқықтың бірегей қуатты әлеуметтік реттеуші ретіндегі мызғымас мәні аса маңызды. Қолданыстағы құқықтың өзіне тән реттеушілігі арқылы, құқықтық құралдардың бүкіл жүйесінің көмегімен біздің азаматтарымыздың конституциялық құқықтарын қорғаудың тиімділігі арта түседі, адам мен қоғамның негізгі проблемалары шешімін табады.
Автор: Серік Ақылбай, Республикалық заң консультанттары алқасының Төрағасы, ғылымдарының кандидаты профессор.
Дерек көзі: "Казправда" https://www.kazpravda.kz/fresh/view/pravovie-osnovi-nezavisimosti1
